Kıdem Tazminatı Nedir? Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem Tazminatı Nedir? Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı, işçinin belirli şartlar altında işyerinde çalıştığı süre boyunca hak ettiği ve işten ayrılırken ödenen bir tazminat türüdür. İş Kanunu’na göre, kıdem tazminatı, işçiye işyerinde uzun süre çalışmasının bir karşılığı olarak sağlanan bir mali haktır.

Kıdem Tazminatının Amacı

Kıdem tazminatının temel amacı, işçinin işten ayrılması durumunda ekonomik olarak desteklenmesini sağlamaktır. İşçinin sadakatle çalışmasının ödüllendirilmesi ve iş güvencesinin sağlanması için uygulanan bir mekanizmadır.

Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları

Bir işçi, kıdem tazminatı alabilmek için şu şartları yerine getirmelidir:

1. En az 1 yıl çalışmış olmak: Aynı işverenin yanında kesintisiz olarak bir yıl çalışmış olma şartı aranır.
2. İş sözleşmesinin sona erme şekli: İşçinin iş sözleşmesi şu durumlarda sona erdiğinde kıdem tazminatına hak kazanır:
   • İşveren tarafından haksız bir nedenle işten çıkarılması,
   • İşçinin haklı bir nedenle işten ayrılması (örneğin ücretin ödenmemesi, kötü muamele, sağlık sorunları),
   • Erkek işçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması,
   • Kadın işçinin evlendikten sonra bir yıl içinde işten ayrılması,
   • İşçinin emeklilik ya da yaşlılık aylığı almaya hak kazanması,
   • İşçinin vefat etmesi durumunda mirasçılarına ödeme yapılması.

Kıdem Tazminatının Hesaplanması

Kıdem tazminatı, işçinin her bir çalışma yılı için 30 günlük brüt ücretine denk gelir. Yani işçi, işyerinde çalıştığı toplam yıl kadar kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Brüt ücret, yalnızca maaşı değil, işçiye sağlanan tüm ek gelirleri (prim, ikramiye, yemek ve yol yardımı gibi) içerir.

Örneğin:

• Bir işçi 10 yıl çalışmışsa ve brüt maaşı 15.000 TL ise, kıdem tazminatı: $10\times 15.000=150.000TL$

Kıdem Tazminatı Tavanı

Kıdem tazminatı, devletin belirlediği bir üst sınır olan kıdem tazminatı tavanı üzerinden hesaplanır. Bu tavan her yıl artırılır. Brüt maaşı tavanı aşan işçiler için kıdem tazminatı, yalnızca tavan tutarı üzerinden ödenir.

Kıdem Tazminatının Vergilendirilmesi

Kıdem tazminatı gelir vergisinden muaftır; yalnızca damga vergisi kesintisi yapılır. İşçinin eline geçen miktar bu kesintiden sonra belirlenir.

Kıdem Tazminatına Dair Uyuşmazlıklar

Eğer işveren, kıdem tazminatını ödemez ya da eksik ödeme yaparsa, işçi arabulucuya başvurabilir. Arabuluculuk süreci sonunda anlaşma sağlanamazsa, iş mahkemelerinde dava açılarak kıdem tazminatı talep edilebilir.

Kıdem tazminatı, işçilerin ekonomik haklarının korunması açısından büyük önem taşır ve hukuki bir güvencedir.

İşçi alacakları davasında kıdem tazminatı hesaplanırken, 4857 sayılı İş Kanunu ve 1475 sayılı eski İş Kanunu'nun kıdem tazminatına ilişkin 14. maddesi esas alınır. Hesaplama sürecinde şu adımlar takip edilir:

1. Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları

Kıdem tazminatı için işçinin şu şartları taşıması gerekir:

• İşyerinde en az 1 yıl çalışmış olması,
• İş akdinin, haklı bir sebep dışında işveren tarafından feshedilmesi ya da işçinin haklı bir nedenle sözleşmeyi feshetmesi,
• Kadın işçinin evlilik sebebiyle, evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde istifa etmesi,
• Erkek işçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması,
• İşçinin emekliliğe hak kazanması ya da yaşlılık aylığı almak için işten ayrılması.

2. Brüt Ücretin Tespiti

Kıdem tazminatı, işçinin brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Brüt ücret, yalnızca aylık maaşı değil, aynı zamanda şu ek ödemeleri de kapsar:

• Primler,
• Yemek yardımı,
• Servis ücreti,
• İkramiye gibi sürekli ödemeler.

3. Her Çalışma Yılı için 30 Günlük Ücret

İşçinin her bir çalışma yılı için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. Örneğin, 5 yıl çalışan bir işçi için kıdem tazminatı, 5 x 30 günlük brüt ücret olarak hesaplanır.

4. Kıdem Tazminatı Tavanı

Kıdem tazminatı hesaplamasında devlet tarafından belirlenen tavan tutarı dikkate alınır. Bu tavan, her yıl yeniden düzenlenir ve brüt maaşı tavanı aşan işçiler için sadece tavan tutarı üzerinden ödeme yapılabilir. (2024 için kıdem tazminatı tavanını güncel SGK mevzuatından öğrenebilirsiniz.)

5. Hesaplama Formülü

Kıdem tazminatı şu şekilde hesaplanır: $\text{Kıdem Tazminatı}=\text{Bru¨t U¨cret}\times \text{C¸alıs¸ılan Yıl Sayısı}$

Eğer işçi tam bir yılı doldurmamışsa, yılın kalan kısmı oranlanarak kıdem tazminatına eklenir. Örneğin:

• Çalışma süresi: 5 yıl 6 ay,
• Brüt ücret: 15.000 TL,
• Kıdem tazminatı: 15.000×5+(15.000×612)=82.500TL15.000 \times 5 + \left(15.000 \times \frac{6}{12}\right) = 82.500 TL15.000×5+(15.000×126​)=82.500TL

6. Vergiler ve Kesintiler

• Kıdem tazminatı, gelir vergisine tabi değildir, ancak damga vergisi kesintisi yapılır.
• İşverenin hatalı ödeme yapması durumunda, dava yoluyla faiziyle birlikte tazminat talep edilebilir.

Örnek Hesaplama

• Çalışma süresi: 10 yıl,
• Brüt ücret: 20.000 TL,
• Kıdem tazminatı tavanı: 17.000 TL (örnek tavan tutar),
• İşçinin alacağı: $17.000\times 10=170.000TL$

Bu hesaplama, işçinin dava sürecinde mahkemeye sunulan bilirkişi raporlarında detaylandırılır ve hesaplamada eksiklik varsa işçi buna itiraz edebilir.